هرزوگ و دمورن‌؛ فضا زادۀ چیست؟

هرزوگ و دمورن (Herzog & de Meuron) در سال ۲۰۱۲، با همکار‌ی هنرمند چینی (Ai Weiwei)، طراحی غرفۀ سرپنتین را بر عهده گرفتند. پروژهۀ آن‌ها به‌طور خاص به “کاوش در تاریخ و لایه‌های پنهان” سایت مربوط می‌شد. هدف این طراحی، نمایان ساختن آثار و بقایای پنهان پروژه‌های قبلی در زیر زمین بود. هرزوگ و دمورن به‌جای ساختن یک فرم جدید رو‌ی سطح، لایه‌های مختلفی از پایه‌ها و فونداسیون‌ پاویون‌های قبلی را بررسی و این لایه‌ها را به‌عنوان بخشی از تجربۀ فضایی برجسته کردند. این پروژه نمونه‌ای درخشان از معمار‌ی معاصر است که به‌طور هم‌زمان سادگی و پیچیدگی را در فرم خود به نمایش می‌گذارد. طراحی این پروژه برمبنای مفهوم پالیمسست و جابه‌جایی دو دایره بر روی یکدیگر شکل گرفته است. این جابه‌جایی، پتانسیلی را در فرم دایره‌ای آزاد می‌کند که ذاتاً پارادوکسی در آن نهفته است: فرم دایره‌ای که به‌طور طبیعی بدون جهت است، با افزودن جهت، تضادی بنیادین ایجاد می‌کند. هرزوگ و دمورن با بررسی و کاوش در تاریخچۀ سایت به لایه‌های پنهان آن دست یافته و آن‌ها را در طراحی خود انعکاس می‌دهند. این پروژه نشان می‌دهد که سرچشمهٔ فرم‌های معمار‌ی نه صرفاً از اصول فرم‌گرایانه، بلکه از تجربۀ تاریخی و فضایی ناشی از پاویون‌های پیشین سرچشمه می‌گیرد. در این طراحی، زمین به‌عنوان عنصر‌ی بنیادی به کار رفته است، به‌گونه‌ای که پروژه همچون بخشی از زمین به‌نظر می‌رسد که از دل خاک بیرون کشیده شده است. برخلاف سازه‌های معمول عمودی در این سایت، معماران فضایی فرورفته و زیرزمینی خلق کرده‌اند. سازۀ اصلی زیر سطح زمین قرار دارد و تنها سقف مسطح آن قابل مشاهده است، به‌طور‌ی‌که این دفن‌شدگی حسی از فرورفتن به اعماق زمین را در بازدیدکننده برمی‌انگیزد.

در نهایت، سقف شفاف پلی‌کربناتی پروژه ظاهر می‌شود. به‌نظر می‌رسد همه تنش‌های موجود در کف با حضور این سقف فرو نشسته باشد؛ گویی حس آرامش و تعادلی به فضا می‌بخشد. این سقف با شفافیت خود نور‌ی ملایم به فضا تزریق می‌کند که در تقابل با پیچیدگی‌های زیرین، پروژه به نوعی تعادل دست می‌یابد. در نهایت، پاویون سرپنتین را می‌توان براساس ایده‌هایش بازبینی و ارزیابی کرد؛ تلاشی برای رسیدن به فضایی «دیگر». اما آن‌چه که در این پروژه بیش از هر چیز نگاه ما را به‌سوی خود می‌کشد و البته در میان هیاهوی واکاوی تاریخی و لایه‌لایهٔ معماران فراموش شده است، مواجههٔ آنان با فرم دایره است؛ گویی دو دایره به آرامی روی هم لغزیده‌اند و در نهایت، با برشی، کادره شده‌اند؛ این رخداد، لحظۀ تولد ابتدا و انتهایی را برای فرم دایره رقم می‌زند. این ابتدا و انتها، مسیر‌ی به دایره می‌دهد و آن را جهت‌‌مند می‌کند. براین اساس آیا می‌توان گفت که فضای پاویون سرپنتین، زادۀ نگاه پالیمسستی آنان است؟ از دیدگاه من خیر؛ آن‌چه که فضا از آن زاده شده، فرمی است که حامل فضا بوده است، نه عناصر‌ی که تصویر پروژه را می‌سازند.

Serpentine Pavilion

Architects: Herzog & de Meuron