در ادامه، معراج قنبر‌ی، گرافیست و دبیر نشست، به بررسی نمونه‌هایی از وقایع سیاسی ایران و جهان، و نقش آثار گرافیکی در سیر تحولات ناشی از آن‌ها پرداخت. در جریانات انقلاب مشروطه ـــ از آنجا که صنعت چاپ در ایران همچنان پدیده‌ای نوظهور به شمار می‌آمد ـــ غالب اعلانات سیاسی به‌صورت نوشتار‌ی تهیه و منتشر می‌شدند و تصاویر به‌خصوصی در آن‌ها نبود؛ هرچند به‌تدریج کاریکاتورهایی ساده به شب‌نامه‌ها افزوده شد.

  کمی جلوتر، در جریان جنگ جهانی اول، آگراندیسمان (بزرگ‌نمایی) در گرافیک موردتوجه قرار گرفت و استفاده از پوسترهای تک‌پرسوناژ رواج یافت. در جنگ جهانی دوم، شاهد جریان گرافیکی متفاوتی هستیم؛ به‌کارگیر‌ی جزئیات بیشتر‌ در آثار منجر به شلوغی تصاویر شده و حالتی نقاشانه به آن‌ها داده است. اعتراضات سال ۱۹۶۸ فرانسه، همراه با جریان گرافیکی جدیدی بود که بر آثار گرافیکی ایران نیز تأثیر بسیار‌ی گذاشت. تکنیک سیلوئت (ضد نور)، کاربرد کاریکاتور، محدود بودن رنگ‌ها و خلاصه‌انگار‌ی، از ویژگی‌های مهم این آثار به شمار می‌آیند.

طراحی گرافیک سیاسی در ایران، از زمان انقلاب مشروطه تا به حال، همواره دستخوش تغییرات بسیار‌ی بوده است؛ با این حال می‌توان شاخصه‌های مشترکی را در بازه‌های زمانی مختلف در آن یافت. برای مثال، کلام (اشعار و ضرب‌المثل‌ها) نسبت به تصاویر تقدم داشت، شابلون‌ها و تصاویر ساده بر دیوار همواره از جایگاه مهمی برخوردار بود و طراحی پوسترها، به‌علت ملاحظات فرهنگی، فاقد تصاویر مستهجن یا کنایه‌های توهین‌آمیز صورت می‌گرفت.

معراج قنبر‌ی پس از نمایش نمونه‌هایی از پوسترهای آرشیو شخصی خود، به تحلیل و بررسی پوسترهای موجود در آرشیو مجموعۀ آزادی پرداخت که شامل آثار گرافیکی مربوط به مناسبت‌های ۲۲ بهمن و ۱۷ شهریور (از مهم‌ترین مناسبت‌های پس از انقلاب اسلامی) بود.  در پوسترهای مناسبتی ۲۲ بهمن، گل لاله، جمعیت زیاد مردم و پرچم‌ها نقش مهمی داشتند. با وجود اضافه کردن کاریکاتورها یا تلاش برای طراحی سه‌بعدی آثار برای افزایش جذابیت آن‌ها، به‌دلیل خام بودن طرح‌ها و فونت‌ها و همچنین تکرار‌ی بودن ایده‌ها، از لحاظ کیفیت و زیبایی‌شناسی در درجۀ پایین‌تر‌ی قرار داشتند. هرچند پوسترهای مناسبتی ۱۷ شهریور از لحاظ ترکیب‌بندی و سایر کیفیات گرافیکی قوی‌تر بوده و خلاقانه‌تر طراحی می‌شدند، اما به‌طور کلی می‌توان گفت پوسترهای طراحی‌شده در دورۀ پیش از انقلاب اسلامی استانداردتر  بودند و از لحاظ زیبایی‌شناسی در سطح بالاتر‌ی قرار داشتند.

در ادامه، پس از بررسی سبک کار‌ی دو گروه اصلی فعال در این حوزه ـــ گروه ۵۷ و گروه برادران شیشه‌گران ـــ در  دوران پیش از انقلاب اسلامی، از بهزاد شیشه‌گران دعوت شد تا از تجربیات، اهداف و انگیزه‌های گروه خود برای مخاطبان نسل جوان بگوید. گروه شیشه‌گران ـــ متشکل از سه برادر به نام‌های اسماعیل، بهزاد و کوروش شیشه‌گران ـــ که در دهۀ پنجاه شکل گرفت، گروهی مستقل و خودکفا بود که با هدف رساندن صدای مردم جامعه و آرمان‌ها، خواسته‌ها و نیازهای آن‌ها، دست به تولید کارهای گرافیکی منحصربه‌فردی زد. پوسترهایی که این گروه طراحی و منتشر می٬کرد، از منظر زیبایی‌شناسانه کامل‌تر بود و با به٬کارگیر‌ی خطوط پیچانی به‌مثابۀ امضای برادران شیشه‌گران، از آثار دیگر آن دوره متمایز می‌شد.

بهزاد شیشه‌گران در این باره می‌گوید: «کارهای ما متأثر از خواست جمعی مردم در آن دوران بود. آزادی قلم، آزادی زندانیان سیاسی و اتقافات مهم آن زمان مانند جمعۀ سیاه، از همین دسته بودند. پیش از انقلاب ۵۷، ما بی‌نام و نشان،پوسترها را طراحی و چاپ می‌کردیم و خودمان هم شبانه روی دیوارهای شهر و مراکز اجتماعی مهم نصب می‌کردیم. می‌خواستیم هم‌صدا با مردم باشیم، مستقل باشیم، کار باکیفیت تولید کنیم و زنده هم بمانیم. سرمایۀ کار هم با درآمد شخصی خودمان و با معلمی، کار گرافیکی و نقاشی تأمین می‌شد؛ زیرا وابسته به هیچ نهادی نبودیم».

در ادامۀ نشست از دکتر نعمت‌الله فاضلی دعوت شد تا با تکیه بر مفاهیم جامعه‌شناختی تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دهه‌های اخیر ایران را بررسی کند. او همچنین بر نقش پررنگ فعالیت‌های گرافیکی بر فرهنگ‌ساز‌ی و گذار از جامعه‌ای سنتی به مدرن تأکید کرد؛ چراکه  در طول سالیان، آثار گرافیکی تأثیر قابل‌توجهی بر تبلیغات و تشویق مردم جامعه، به همراهی با تحولات مختلف ـــ به‌خصوص تحولات پزشکی و بهداشتی ـــ داشته‌اند و نهادهای مختلفی نیز از این ابزار در جهت ارتقای وضعیت اجتماعی بهره برده‌اند. هرچند امروزه  بار تجار‌ی آثار گرافیکی در سطح شهرها با افزایش چشمگیر‌ی همراه شده و بر جنبه‌های دیگر غلبه کرده است.

 دکتر فاضلی دو مؤلفۀ رشد چشمگیر شهرنشینی، عبور از جامعۀ روستایی، مخصوصاً عشایر‌ی، در دهه‌های گذشته، و  آغاز نهضت سوادآموز‌ی ـــ که نقش مهمی بر افزایش آگاهی جامعۀ ایران ایفا کرد ـــ را از مهم‌ترین تحولات دوران معاصر ایران برشمرد و تأثیرشان را از هرگونه واقعۀ سیاسی دیگر‌ی نیز بالاتر دانست. چراکه تمام تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع، از رشد اندیشه و تغییرات فرهنگی نشئت می‌گیرد. در بخش انتهایی نشست، زمانی به طرح پرسش و پاسخ میان مهمانان و کارشناسان اختصاص یافت و گفت‎وگوهای بیشتر‎ی پیرامون مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح‌شده شکل گرفت.

نگارنده: درسا گلابی.