گفتوگو دربارۀ کتاب خانهخوانی
گزارش نشست سوم (۲۰ مردادماه ۱۴۰۱)
خانهخوانی: نوشتۀ علی طباطبایی
در این نشست از سلسله نشستهای معماریخوانی ــ معماری از دریچۀ منابع مکتوب ــ که در شهر کتاب ایرانشهر برگزار شد، اعضای گروه یله با همراهی فاطمه خدادادی و جمعی از مهمانان به بررسی کتاب خانهخوانی، اثر علی طباطبایی پرداختند و گفتوگویی دربارۀ تجربۀ زندگی در خانههای دورۀ گذار معماری تهران میان اعضای گروه و مهمانان شکل گرفت.
گروه یله در ابتدای نشست، ضمن پرداختن به مفهوم «خانه کردن» و تفاوت آن با خانهسازی، این کتاب را نه مطالعهای تاریخی بر زمینه و زمانۀ معماری خانه در دورۀ گذار و نه نقدی زیباشناختی بر خانهها، بلکه به عقیدۀ خود نویسنده، «تلاشی برای فهم عمیقتر تأثیر فضای خانه بر کیفیت تجربۀ زیستۀ تعدادی از ساکنانش» دانست. در نظر داشتن این مطلب خواننده را به نگاه کردن از دریچۀ ذهن نویسنده سوق میدهد که همان پیوند معماری و روایت و بهکارگیری روش روایی برای فهم فضا است، نه مرجعی علمی برای کسب آموزههای معماری. در این رویکرد، پژوهشگر در جستوجوی قابی است که قصههای ساختمان و ساکنانش را پیش چشم آورد؛ قصههایی که با کمکشان اجزای بنا مفهوم پیدا میکنند.
در طول جلسه، افراد حاضر در نشست برداشتهایشان از روایتها را با یکدیگر به اشتراک گذاشتند و اعضای گروه یله به توضیح نقطهنظراتشان پیرامون بخشهای مختلف کتاب پرداختند.
در بخش «یکجای بالاتر»، به معماری خانههای دورۀ گذار اشاره شد که غالباً شامل سه بخش زیرزمین، همکف و طبقۀ بالایی بودند؛ همچنین، دربارۀ تجربۀ حضور در طبقات بالا یا فضاهایی که بهنظر معلق و جدا از سایر فضاها هستند صحبت مفصلی شکل گرفت.
بخش «راهروی مشترک» بستر را برای گفتوگو در بارۀ فضای مشاعات و سیر تغییرات آن در طول تاریخ معماری ایران فراهم کرد. مفهوم «پله»، از کلیدیترین فضاهای اشتراکی که در گذشته نقش پررنگی در زیست ساکنان ایفا میکرد، بررسی شد و مهمانان از تجربیات خود در این زمینه صحبت کردند.
در فصل سوم، «ساکن روان»، علی میرزا مصطفی ضمن خواندن روایتی از کتاب، مفهوم ایستادن خانه یا بخشهایی از آن در برهۀ بهخصوصی از زمان را مطرح کرد.
صابر کرمزاده در مقدمۀ فصل بعد، به پدیدۀ «تبارشناسی چشم» پرداخت و ضمن برشمردن چند نمونۀ تاریخی، مسئلۀ دیدن و دیدهشدن را عنصر مهمی در معماری قلمداد کرد.
او همچنین در ادامۀ جلسه، به تشریح برخی از اصطلاحات کلیدی بهکاررفته در کتاب، از جمله «معماری دورۀ گذار» و «تجربۀ زیستی« پرداخت. علی میرزامصطفی با اشاره به گسست ایجادشده میان نسلها، دسترس نداشتن به روایتهای مرتبط با زیست گذشتگانمان، در فضاهای معماری دورۀ مربوطه، را از عوامل پیدایش کیفیتهای جدید در معماری معاصر دانست.
در جریان پرسشوپاسخهای شکلگرفته در جلسه، اعضای نشست پیرامون هویت در معماری و بررسی خواست و تمایلات انسان معاصر در مواجهه با فضای مطلوب برای زیستن گفتوگو کردند. صابر کرمزاده اوج توانمندی معمار را در خلق و طراحی فضایی دانست که راه را برای محقق شدن خواستههای ساکنان آن باز میگذارد تا خودشان برای چگونگی بهرهبردن از فضاها تصمیم بگیرند.
در پایان، تعدادی از مهمانان خاطراتشان از فضای خانه را تعریف کردند و با مرور تجربیات پیشین خود دربارۀ حضور در ریزفضاهایی چون بهارخواب، ایوان، پله و سایر بخشهای خانه، که در حال حاضر شاهد ناپدید شدن نقششان از معماری شهری هستیم، نیاز انسان امروزی به گریزگاهی برای فاصله گرفتن از زندگی روزمره و تجربۀ کیفیت زیستی متفاوت را مسئلۀ مهمی دانستند که میبایست مورد توجه قرار بگیرد.
نگارنده: درسا گلابی