برنارد چومی؛ معماری و انفصال

برای درک اندیشههای برنارد چومی در کتاب معماری و انفصال، میبایست با دو پرسش بنیادین آغاز کرد: آیا بدنها فضا را به چالش میکشند یا این فضا است که بدنها را به مبارزه فرا میخواند؟ این پرسشها، بخشی از یکی از هیجانانگیزترین بیانیههای چومی در این اثر هستند و بهطور مستقیم به مفهوم کلیدی انفصال در معماری مرتبطاند؛ مفهومی که در نهایت به ایدهای بهنام «خشونت معماری» منتهی میشود.
چومی، ایدۀ انفصال در معماری را بر این اصل استوار میداند که معماری، بهجای ایجاد هماهنگی و انسجام میان عناصر گوناگون، بر تضادها و تناقضها بنا شده است. این گسستها، در رابطه میان عناصری چون فرم و عملکرد یا فضا و رویداد پدیدار میشوند. اگر بپذیریم که فرم معماری به خلق فضا منجر میشود، عملکرد درون این فضا قرار میگیرد و در نهایت به وقوع رویدادها میانجامد، آنگاه ارتباط میان این عناصر روشنتر خواهد شد.
چومی در ادامه، چالشی مطرح میکند: اگر پیوند دوگانهٔ فرم و فضا، لزوماً با عملکردها و الگوهای از پیش تعیینشده همخوانی نداشته باشد، چه رویدادهایی رخ خواهند داد؟ او از این نقطه وارد پرسشی دیگر میشود: چگونه عملکردها میتوانند به خلق رویدادهای تازه در فضا بینجامند و نقش فرم و فضای معماری در این فرآیند چیست؟


چومی برای پاسخ به این پرسشها، ایدۀ «خشونت معماری» را معرفی میکند. او معتقد است همانطور که بدنِ سوژه (یعنی مخاطب معماری) بر بدنِ ابژه (یعنی فرم و فضای معماری) نیرو وارد کرده و تغییراتی در آن ایجاد میکند، این میدان نیرو بهصورت معکوس نیز عمل میکند؛ بهعبارت دیگر، فرم و فضای معماری نیز نیرویی را بر مخاطب تحمیل میکنند. این تعامل دوسویهٔ نیروها، از نظر چومی، نوعی خشونت است که در ذات معماری نهفته است.
چومی بر این باور است که معماری نباید بهدنبال تلفیق یا یکپارچگی میان این عناصر متضاد باشد؛ بلکه باید تضادها و تناقضها را برجسته کند. بهعبارتی، معنا و جوهرهٔ معماری دقیقاً در همین شکافها و ناسازگاریها میان طراحی فضا و استفاده از آن قرار دارد؛ جایی که تعاملات غیرمنتظره و رویدادهای نامعمول رخ میدهند.
این وضعیت زمانی پدیدار میشود که به سرچشمۀ خلق فرم معماری شک کنیم. چومی میپرسد: اگر دیاگرام فرم معماری از چارچوب سنتی برنامه-فرم-فضا به صورتبندی جدید فرم-فضا-برنامه-رویداد تغییر یابد، چه تحولاتی در محصول نهایی معماری ایجاد خواهد شد؟
در نهایت، برنارد چومی معماری را عرصهای میداند که در آن، تضادها و تعاملات میان نیروها، فضایی برای بروز خلاقیت و اندیشهای نو فراهم میکند؛ فضایی که معنای معماری را نه در هماهنگی، بلکه در انفصال و پویایی تضادها جستوجو میکند.
The Duality of Form, Function, Space and Event
Bernard Tshumi