میدان نقش جهان در اصفهان یکی از برجسته‌ترین آثار معمار‌ی و شهرساز‌ی ایران در دوران صفویه به‌شمار می‌آید. این میدان نه‌تنها فضایی عمومی برای تجمع مردم بود، بلکه نمادی از قدرت سیاسی شاه‌عباس اول و تجلی شکوه معمار‌ی آن دوره محسوب می‌شد. شکل‌گیر‌ی این میدان در بستر تحولات سیاسی و اجتماعی قرن ۱۶ میلادی و به‌ویژه دوران سلطنت شاه‌عباس اول ریشه دارد.

پیش از آن‌که اصفهان در زمان شاه‌عباس اول به‌عنوان پایتخت انتخاب شود، این شهر نقشی ثانویه در ساختار حکومت صفویه داشت و بیشتر درگیر مسائل سیاسی و نظامی بود. در زمان شاه‌طهماسب اول، اصفهان یک شهر مرکز‌ی و نظامی محسوب می‌شد، اما هنوز برای تبدیل شدن به یک پایتخت بزرگ و پررونق آمادگی نداشت. در واقع، در دوران شاه‌اسماعیل و شاه‌طهماسب، تبریز و سپس قزوین به‌عنوان پایتخت‌های صفویه شناخته می‌شدند.

یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تاریخ صفویه، تصمیم شاه‌عباس برای انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان بود. این تصمیم با هدف تحولات عمیق سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اتخاذ شد. موقعیت جغرافیایی ممتاز، شبکه‌های تجار‌ی مهم و جاذبه‌های طبیعی، اصفهان را به گزینه‌ای ایده‌آل برای پایتختی تبدیل کرد.

شاه‌عباس برای تثبیت مشروعیت خود، نیاز به جامعه‌ای یک‌پارچه و تعریف نوینی از رابطۀ میان حاکم و ملت داشت. به همین دلیل، ساخت میدان نقش جهان با محوریت عالی‌قاپو که نمایندۀ قدرت حکومت بود، شکل گرفت و مفهومی جدید از ارتباط میان حکومت و مردم به وجود آورد. میدان نقش جهان، علاوه بر اینکه یک فضای عمومی برای اجتماع مردم بود، با طراحی منحصر‌به‌فرد خود نشان‌گر اقتدار و مشروعیت شاه‌عباس بود. او از این فضا برای تقویت هویت ملی و مذهبی حکومت صفوی استفاده کرد. میدان نقش جهان، صحنۀ برگزار‌ی جشن‌ها، نمایش‌های فرهنگی، مراسم نظامی و مناسک مذهبی بود که قدرت شاه را در هدایت جامعه به سوی نظم موردنظر او به نمایش می‌گذاشت.