بازدید از شهرک اکباتان
گزارش بازدید چهارم (۳ شهریورماه ۱۴۰۲)
در این رویداد، اعضای استودیو یله با همراهی محمدصادق خاجی، ساره نیکآبادی، محمد دهقان و جمعی از مهمانان از نشانههای شهری شاخص شهرک اکباتان در قالب هفت ایستگاه بازدید کردند. در مسیر این بازدید، به مفاهیمی نظیر حیات اجتماعی شهرک، جدال بر سر مالکیت و تسخیر فضا نیز پرداخته شد. بازدید در استخر فاز یک به ایستگاه پایانی رسید و اعضای گروه یله پروژۀ معاصرسازی «شهر آینه» را بهطور کامل معرفی و ارائه کردند.
ایستگاه اول: جادۀ سلامتی واقع در فاز دو
پس از آشنایی با تاریخچۀ شکلگیری شهرک، علی میرزا مصطفی مسئلۀ تسخیر فضا را با طرح مفاهیمی چون «اندرونی» و «ملأعام»، و ارتباط دوسویۀ آنها با شرایط سیاسی ــ اجتماعی جامعه شرح داد. او همچنین با نگاه به تاریخ معاصر ایران، ضمن اشاره به مصادیق این مفاهیم در دو دورۀ پهلوی و جمهوری اسلامی، مرز میان این دو را درجامعه مقایسه کرد.
در پی شکلگیری ملأعام اسلامی در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷، بسیاری از کنشهای مردم ـــ که تا پیش از آن در عرصۀ عمومی جامعه نمود پیدا میکرد ـــ به اندرونیها منتقل شد. در طی این فرایند تدریجی و با پررنگتر شدن مرز میان درون و بیرون، سبک زندگی پیشین مردم ـــ که با ایدئولوژی حاکم در نظام جدید انطباق نداشت ـــ با تحولات ناشی از اتصال با جامعۀ جهانی به کمک رسانه درآمیخت و به تشکیل فرهنگ جدیدی منجر شد که جز در فضای اندرونی، مجال خودنمایی نداشت. با این مقدمه، شهرک اکباتان را میتوان از مهمترین نمونهها در به هم پیوستن اندرونیهای جامعۀ ایران دانست. جامعهای کوچکمقیاس که میتوان رگههایی از شکاف ملأعام و اندرونی را در آن مشاهده کرد.
ایستگاه دوم: بلوکهای فاز دو
در این ایستگاه، مفهوم پنجرههای ناظر، در نقش عناصر تأثیرگذار در زندگی روزمرۀ اهالی شهرک، و همچنین موقعیتهای سیاسی ــ اجتماعی گوناگون مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در ادامه نیز بازدیدکنندگان، با استناد بر تجربۀ زیست ساکنان اکباتان، به تفاوت میان ساکنان و سبک زندگی مختص هر فاز شهرک و در بررسی جزئیتر، بلوکهای هر فاز، به گفتوگو پرداختند.
ایستگاه سوم: دیوار گرافیتی واقع در فاز سه
در این ایستگاه پس از رسیدن به دیوارگرافیتیها، گفتوگویی دربارۀ لایههای متعدد شکلگرفته بر دیوار، که از مصادیق جدال میان ایدئولوژی حاکمیت و اهالی شهرک بر سر تسخیر فضا به شمار میرود، شکل گرفت.
ایستگاه چهارم: زمین بسکتبال واقع در فاز سه
به گفتۀ اهالی اکباتان، بهعلت تفاوت نیازهای نسل جدید و قدیم، کاربری این زمین در طول دورههای مختلف دستخوش تغییر شده است. در دورهای نسل جوان برای ورزش از آن استفاده میکردند تا اینکه، بهدلیل شکایت و نارضایتی همسایگان از آلودگیهای صوتی ایجادشده برای مدتی این فضا با گلدان پر شد. بهمرور زمان جوانان شهرک دوباره آن را پس گرفتند و به زمین بسکتبال تغییر کاربری داد.
ایستگاه پنجم: دیوار بین شهرک آپادانا و اکباتان (دیوار سوراخی)
بنا بر روایات، این گذرگاه را ساکنان شهرک آپادانا برای تسهیل عبور و مرور خود به وجود آوردهاند. پیش از این اقدام خودجوش، شهرداری خدماتی را بهمنظور راحتی بیشتر اهالی آپادانا در نظر گرفته بود؛ اما ساکنان با علم به اینکه در صورت پذیرش خدمات، باید اجازۀ اعمال تغییراتی در شهرک را بدهند، نمیپذیرند و تصمیم میگیرند از امکانات اکباتان استفاده کنند. از آنجایی که دسترسی به شهرک برایشان سخت بود، در دل دیوار میان دو شهرک حفرهای ایجاد و مسیری باز میکنند.
ایستگاه ششم: کارخانۀ چوب متروکه (کارخانه جنی)
از تاریخ ساخت یا تعطیلی این کارخانه اطلاعات موثقی موجود نیست. حدود ده سال پیش، آتشسوزی و انفجاری در کارخانه رخ داد و تعداد زیادی از کارکنانش کشته شدند. در پی آن، مجموعه تعطیل و بعد از مدتی متروکه شد؛ هرچند خرابههای کارخانه و سکوت حاکم بر آن، محیطی مناسب را برای خلوت جوانان شهرک اکباتان و کوی بیمه فراهم کرد. به گفتۀ بسیاری از ساکنان، شبها از کارخانه صداهای ترسناکی میآید؛ از همین رو، کارخانه را «کارخونه جنّی» نامیدهاند.
ایستگاه پایانی: استخر روبهروی بلوک A1 فاز یک
گروه بازدیدکننده در ایستگاه پایانی به استخر فاز یک رسید. به گفتۀ اهالی، تا پیش از انقلاب، این استخر محلی برای شنا و تفریح ساکنان واحدها بود. پس از انقلاب، تا مدتی صورت آبنما داشت و سپس آب داخل آن نیز تخلیه شد. در دهۀ قبل، بهعلت نبود رسیدگی و بیتوجهی نسبت به مسائل ایمنی، چندین کودک حین بازی به داخل آن سقوط کردند و این موضوع بهانۀ پر کردن استخر با بتن شد. بنا بر توضیح نگهبان بلوک، ده سال قبل، کف استخر را تا اندازهای پر کردند که عمق امروز آن حدوداً نیممتر است. این محل، خلاف حذف عملکرد اصلی، همچنان گنجایش زیادی برای اجتماع دارد و ساکنان کماکان برای گذراندن بخشی از روزشان دور آن جمع میشوند. پس از ذکر این مقدمه، صابر کرمزاده پروژۀ معاصرسازی «شهر آینه» را معرفی و مبانینظری بهکاررفته در طرح آن را ارائه کرد. محتوای تصویری و توضیحات کامل این پروژه را از طریق پیوند زیر مشاهده کنید.
شهر آینه
نگارنده: درسا گلابی.